Kristie en Lotte ontwerpen Oer-servies met de kleur van water

Ontwerpers Lotte de Raadt en Kirstie van Noort ontwierpen het Oer-servies. Dit is gemaakt van porseleinklei vermengd met ijzerslib (oer), dat rechtstreeks wordt verkregen van het Eindhovense waterproductiebedrijf. IJzerslib is een natuurlijk restmateriaal, dat vrijkomt tijdens het zuiveringsproces van ons kraanwater. De ontwerpers gebruikten ijzerslib als kleurpigment om ons bewust te maken van een van de belangrijkste hulpbronnen van onze planeet: water.

Door

Jantine Vaartjes

— 09. oktober 2023

Restmateriaal voor textuur en een prachtig kleurenpalet

Lotte en Kirstie hebben allebei een eigen ontwerpstudio en delen een keramiekwerkplaats in Eindhoven bij het collectief NulZes. Hier beginnen zij hun onderzoeken en produceren ze hun eigen collecties op kleine schaal.

Jullie zijn al sinds 2016 bezig met dit project. Kunnen jullie ons eens meenemen in de start en verdere ontwikkeling hiervan?

We hebben beiden gestudeerd aan de Design Academy Eindhoven. Lottes afstudeerwerk bestond uit ‘een ode brengen’ aan lokaal kraanwater. In Nederland is dat van de beste kwaliteit en heel vanzelfsprekend. We staan er niet meer bij stil. Als reactie op de vele verschillende flessenwaters ontwierp Lotte een karaf voor op tafel, die gezien en gebruikt mag worden. De drie verschillende vormen refereren aan de drie bronnen van drinkwater in Nederland: grondwater, oppervlaktewater en duinwater. De karaf is uitgevoerd in steengoed en glas en wordt afgesloten met een stop in de vorm van een archetypische kraan.

Kirstie heeft tijdens haar afstudeerperiode een reis gemaakt naar Cornwall, Engeland, om daar de productie van porselein te onderzoeken. Het zuiveren van 1 kilo witte klei levert in Cornwall zo’n 6 kilo aan afval of reststromen op. Kirstie deed onderzoek naar dit afval en keek hoe je het kunt inzetten om porselein te kleuren. Het afval bleek zeer waardevol voor de ontwikkeling van pigmenten en texturen op porselein. Het resultaat is een prachtig kleurenpalet, waarin alle materialen uit een en dezelfde pit komen, zowel de witte basis als de kleuren.

Vanuit deze twee visies is ons gezamelijke Oer-project ontstaan: hoe kunnen we werken met restmaterialen die vrijkomen tijdens het productieproces van kraanwater? We bezochten verschillende locaties van Brabant Water en namen monsters. Met een aantal emmers vol begonnen we het nieuwe onderzoek. Het ijzer in de reststromen bleek een prachtig pigment te zijn om keramiek mee te kleuren. Tijdens de Dutch Design Week 2019 presenteerden we de eerste resultaten van het kleuronderzoek en lieten we zien hoe we het materiaal bewerken om te gebruiken in keramiek.

Van Oer-tegels voor pompstation naar Oer-servies

Lotte en Kirstie vervolgden het onderzoek samen in hun keramiekwerkplaats. IJzerslib is op verschillende manieren in te zetten om klei en glazuur te kleuren en een deel van deze grondstoffen te vervangen. In 2019 startten ze de eerste serie Oer-workshops in Eindhoven, om hun kennis te delen over keramiek en het gebruik van deze reststroom in klei en glazuur.

In het kader van de workshop ontstonden de eerste contouren van het Oer-servies: het biscuitgestookte witte porseleinen servies vormde het canvas voor de Oer-glazuren en -klei.
In 2020 werd er een serie Oer-tegels ontworpen voor het nieuw te bouwen pompstation van Brabant Water in Eindhoven. Brabant Water toonde interesse, deelde zijn kennis en dacht mee in het proces van de ontwikkeling van de tegel.

Samen met Koninklijke Tichelaar werden de eerste tegels op grotere schaal geproduceerd en aangebracht op de wand. Vanwege de grote belangstelling voor het materiaal en het ontwerp van het Oer-servies voor de workshop besloten Lotte en Kirstie om een duurzame, lokale en kleinschalige productie van het servies op te starten in Eindhoven. De porseleinen klei is gekleurd met lokaal ijzerslib, want iedere plek heeft zijn eigen kleur. Het servies werd uitgebreid met vier nieuwe vormen, en samen met het Eindhovense ontwerplabel Vij5 werd de collectie verder uitgedacht.

Om van grondwater drinkwater te maken, wordt het intensief gefilterd. Tijdens dit filteringsproces komen er verschillende reststoffen vrij. Een daarvan is natuurlijk gevormd ijzeroxidehoudend water, ofwel oer. Dit materiaal kenmerkt zich door een diepe, roodbruine kleur. Het waterproductiebedrijf in Eindhoven heeft op dit moment geen toepassing voor het ijzerslib. Daarom wordt dit gezien als afval en teruggeleid naar het riool. Voor het Oer-project tappen Lotte en Kirstie dit troebele water uit de zogeheten buffervijver van het waterproductiebedrijf om het te gebruiken in hun producten.

De producten worden op 1250 graden Celcius gebakken in een keramiekoven. Door de hitte verkleurt het ijzerpigment tot een prachtige beige tint, met daarin kleine, donkerbruine spikkels.

Het servies bestaat uit zes verschillende vormen, die onderling te combineren zijn. De buitenkant is ongeglazuurd, en aan de binnenkant is een gladde beschermlaag aangebracht. Het servies is beschikbaar via vij5.nl.

Was het lastig om dit project te vertalen naar een servies?

Omdat het project over water gaat, was voor ons de vertaling naar een servies makkelijk te maken. Gietklei bestaat voor een groot deel uit water, en hoe mooi is het dat we juist dit pigment nu door het porselein mengen. Je zou kunnen zeggen dat het een authentieke, oorspronkelijke kleur heeft. Het scheelt ook een hoop dat we allebei al ervaring hadden in het maken van een servies.

Hoe zijn jullie te werk gegaan om deze collectie te ontwikkelen?

Omdat het gaat om het verhaal achter de grondstoffen, hebben we gekozen voor heel basic vormen. Hierdoor gaat de aandacht naar de details van het ijzer, de prachtige kleur en de subtiele spikkels. Zoals eerder verteld, zijn de vormen ontstaan toen we een wit canvas zochten tijdens de Oer-workshops. Later is deze serie doorontwikkeld tot een compleet servies.

Kunnen jullie iets meer vertellen over het gehele productieproces van begin tot eind?

De porseleinklei maken we zelf aan volgens het recept van de leverancier. Daarna mengen we in kleine hoeveelheden ons ijzerpigment erdoorheen. Dit pigment onttrekken we aan het natte ijzerslib dat we via Brabant Water krijgen. Het natte slib moet eerst drogen en een aantal keren gemalen en gezeefd worden, voordat we het kunnen gebruiken. Hoe meer ijzer we toevoegen aan de klei, hoe intenser en donkerder de kleur wordt. Als alles gemengd is, gieten we de klei in gipsen mallen en laten deze een paar minuten zitten. Dan is het wachten totdat de objecten droog zijn en voor de eerste keer de oven in kunnen. Na de ovenstook worden de objecten geschuurd en zijn ze klaar voor het laagje glazuur. Een tweede en laatste ovenstook zorgt ervoor dat de klei helemaal dicht sintert. Het product wordt gepolijst en is dan klaar voor gebruik.

Wat is het uitgangspunt van deze collectie?

Door de vormen simpel te houden en de collectie te vernoemen naar het materiaal waarmee het gekleurd is, ligt de nadruk op de kleur en de details van dit materiaal. De collectie is een tijdloze serie kera- miek, die ook nog eens op een duurzame manier gekleurd is. De serie kan in onze ogen een leven lang meegaan, en dat vinden we belangrijk wanneer we iets nieuws de wereld in brengen.

Er zijn veel meer mogelijkheden met ijzeroer

Wat vinden jullie nog meer belangrijk bij de ontwikkeling van nieuwe producten?

Dat we kijken naar de oorsprong van het materiaal waarmee we werken, en of we iets kunnen verbeteren of vervangen om het duurzamer te maken. Werken met lokale materialen heeft onze voorkeur en we proberen het product zo tijdloos mogelijk vorm te geven.

Zijn jullie nog bezig met nieuwe projecten?

Op dit moment is onze eerste Oer-tegel in productie bij Koninklijke Tichelaar. Afgelopen zomer hebben we als artists in residence bij Tichelaar nog veel meer mooie eigenschappen mogen ontdekken van ijzeroer. We hopen in de toekomst nog meer tegels aan de collectie te kunnen toevoegen. Kirstie is op dit moment bezig met een collectie duurzame muurverf, die wordt ontwikkeld in samenwerking met Baril Coatings.

Heb je een tip voor toekomstige ontwerpers bij de ontwikkeling van nieuw design?

Ga op zoek naar de juiste mensen om mee samen te werken. Wil je impact maken en je product echt een kans geven, dan heb je enthousiaste productiepartners nodig. Handig is om dit al in een vrij vroeg stadium te doen, om zo de stap van prototype naar werkend model te verkleinen.