Drie toonaangevende lichtexperts: Dit is volgens ons het licht van de toekomst

Jesper Kongshaugs – bekroonde scenograaf

Als je weleens in Denemarken bent geweest, heb je het werk van Jesper Kongshaugs wellicht gezien in Tivoli, het op een na oudste pretpark ter wereld dat midden in Kopenhagen staat, of in het Koninklijk Theater, waarvoor hij ook meerdere lichtplannen maakte.

Voor hem draait het bij licht om de vluchtigheid van het moment en hij vindt het fantastisch dat steeds meer mensen licht gaan waarderen. Hij wil de verlichting bij hem thuis helemaal omgooien, want volgens hem is een woning het lastigst om te verlichten.

Scandinavisch licht

Hoe denk jij over licht?

‘Ik heb gemerkt dat Scandinaviërs bijzonder lichtbewust zijn. Wij waarderen licht en begrijpen het omdat we de verandering van het licht hier snel merken. Als ik met mensen uit andere culturen in gesprek ga, ervaar ik die bewustheid niet. Onze designtraditie is misschien ten diepste gebaseerd op onze relatie met licht en onze focus daarop.

Een groot deel van ons gedrag heeft met licht te maken. We laten ons leiden door het licht. Hoe vaak hoor je niet of zeg je zelf: “Kom, het wordt donker, we moeten naar huis.” We hebben dus ook een genuanceerde, doordachte relatie met licht als het er niet is. Ieder lichtmoment draait om tijd. Je verhoudt je tot wat er eerst was en wat er zo komt.

Ik vind het een mooie gedachte dat de dingen veranderen. Als je bijvoorbeeld een moment wilt vasthouden op het podium, dan is het duidelijk dat het iets tijdelijks is. Het is vluchtig en daarom verbinden we licht met een bepaalde stemming.’

Technologie beïnvloedt ons lichtbewustzijn

Wat houdt je werk precies in?

‘Ik onderzoek wat licht kan toevoegen aan een project. Doet het genoeg, of is het te veel? Ik werk met de lichtstelling op podia en architectuur in de openbare ruimte. Ik maak deel uit van het team van architecten, ingenieurs en ontwerpers die samen de materialen en de ruimte inzichtelijk maken en de functie van het licht hierin bepalen.

Het is belangrijk dat ik mijn visie over het licht zo overbreng dat het voor alle betrokkenen duidelijk is welke kant we opgaan. Bij licht zijn alle zintuigen betrokken, niet alleen de ogen.’

Wanneer is je fascinatie voor licht ontstaan?

‘Mijn interesse voor licht is ontstaan doordat ik vroeger veel foto's maakte en veel tijd in de doka doorbracht. Ik begreep al snel dat als ik controle kreeg over het licht, ik controle kreeg over alles: van weerspiegeling tot contrast.’

Wat vind je van de ontwikkelingen op lichtgebied?

‘Tegenwoordig zijn veel meer mensen bezig met licht en weten ze er ook meer over. Ik denk dat dit vooral komt doordat we veel achter een scherm zitten. Nieuw op het gebied van licht is dat je het jezelf eigen kunt maken. Thuis, in je eigen interieur, kun je ruimtes uitlichten met uiteenlopende lichtbronnen.

We kijken niet alleen maar puur naar het licht, maar zijn zelf onderdeel van de uitvoering ervan. We doen er veel mee en beleven er plezier aan. Ik merk dat mensen nu veel meer praten over de waardering van licht. Dat is echt fantastisch.’

Do’s-and-don’ts

Wat zijn voor jou do’s-and-don’ts ten aanzien van licht in het interieur?

‘Je moet goed opletten met ledlampen. Kies niet voor de goedkoopste, maar ook niet per se voor de duurste. Je moet ervoor zorgen dat het licht niet te geel en te fel is. In plaats van te letten op het design van de lamp kun je beter kijken naar de lichtbron die erin zit. Als je in een winkel staat kan dat best lastig zijn.

Het bepaalt echter wel of de lamp thuis past en het juiste licht geeft. Bij nieuwbouw is het slim om meteen een lichtplan te maken. Achteraf is het namelijk lastig om een goede oplossing te vinden.

Lichtschittering is een factor om zowel thuis als in de openbare ruimte rekening mee te houden. Schittering houdt in dat er te veel licht wordt weerspiegeld op een klein oppervlak, wat hinderlijk is voor je ogen. Het voelt prettiger als je niet verblind wordt door licht, omdat je je dan beter kunt oriënteren.

Je moet ook zorgvuldig omgaan met buitenverlichting. Zorg ervoor dat je buren er geen last van ondervinden. Als je het niet goed aanpakt, heb je steeds meer lampen nodig. Ga je voor veiligheid, dan kun je beter kiezen voor sensorverlichting. Je lamp springt aan zodra er iemand binnen het bereik van de sensor komt.’

Wil je bij jou thuis nog iets aanpassen in de verlichting?

‘Ja, alles. Het werkt niet optimaal en daar word ik ook op aangesproken. Het is best raar dat de verlichting van je interieur een van de lastigste opgaven is. Onder andere omdat het design van de lampen zo belangrijk is. In grote gebouwen wordt het gehele plafond gebruikt voor de verlichting, en dat kunnen we thuis niet op dezelfde manier doen.

Dat betekent dat hanglampen en wandlampen zowel lichtbron als interieurobject zijn, wat een lastige combi kan zijn. Het is een kwestie van balans. Je wilt graag een fijne sfeerverlichting die er tegelijkertijd mooi moet uitzien.’

Wat is je mooiste lichtervaring?

‘Mijn reis naar Groenland, waar ik het ritme van de dag en het licht in de sneeuw heb ervaren. Het licht was er gewoon, één met de natuur: een heel bijzondere ervaring.’

Michael Anker - Oprichter en eigenaar van Anker & Co

Michael Anker merkt dat de belangstelling voor licht enorm is toegenomen. Zowel het bedrijfsleven als de overheid en particulieren zetten in op de lichtkwaliteit.

Zijn passie ligt bij de drie-eenheid esthetiek, functionaliteit en techniek, die goed samen kunnen gaan. En hij wil graag lampen van kunstenaars als Enzo Catellani, Michael Anastassiades, John Pawson, Ilse Crawford en Inga Sempé voor zijn eigen interieur.

Versmelting van esthetiek en techniek

Hoe lang werk je al met licht?

‘Ik kom uit een gezin waarin het aan tafel altijd ging over design, en lichtdesign in het bijzonder. In 1978 zijn mijn ouders dealer geworden van verschillende internationale merken op het gebied van designverlichting en designmeubels.

Zelf ben ik sinds 1985 actief in de branche. De reden waarom ik een bedrijf ben gestart is dat ik zo de beste lichtproducenten ter wereld kon kiezen.’

Hoe werken jullie precies met licht bij Anker & Co?

‘Ik omschrijf het vaak als volgt: wij faciliteren en bedenken verlichting. Wij ontwerpen en leveren verlichting aan de horeca en particulieren, en ontwikkelen steeds meer maatwerkoplossingen voor de zakelijke markt. We hebben een groot klantenbestand opgebouwd verspreid over diverse branches en zijn hiermee een verbindende factor voor architecten en ingenieurs.

Wij zien vaak technische verlichting die niet zo esthetisch is of decoratieve lampen die niet goed licht geven. Daarom heb ik altijd een fascinatie gehad voor het combineren van esthetiek en techniek. In samenwerking met architectenbureau Wingårdhs hebben we onlangs de verlichting gerealiseerd voor een hotel van de Nobis Hospitality Group in Stockholm.

Het gebouw is in de jaren 1930 ontworpen door de Zweedse architect Sigurd Lewerentz. Er zijn ook enkele lampen opgedoken die hij voor het gebouw heeft ontworpen. Deze wilden we graag in ere herstellen en aanpassen aan de huidige verlichtingstechnologie om ze vervolgens te integreren in het nieuwe lichtplan. Als iets deel uitmaakt van de historie en het karakter van het gebouw, zijn we ertoe verplicht om het te integreren met respect voor het verleden, maar met het oog op de toekomst.’

Jongere generatie zoekt iets unieks

Welke ontwikkelingen spelen er momenteel op verlichtingsgebied?

‘We horen onder andere van het bedrijfsleven dat ze niet de juiste mensen kunnen aantrekken als ze niet de juiste omgeving kunnen bieden met alles wat daarbij komt kijken. Vandaar dat er veel focus ligt op goede verlichting en lichtplannen.

Op de particuliere markt heeft er ook een grote verschuiving plaatsgevonden omdat mensen veel individualister zijn geworden. Vooral de jongere generatie zoekt iets unieks. Ook architectonische verlichting is in de picture gekomen. Bij nieuwbouw wordt hierover al in het beginstadium nagedacht. Wij ervaren vaak dat de lichtontwerpen die we in onze horecaprojecten toepassen vervolgens ook populair worden op de particuliere markt.

Dat is heel begrijpelijk. We willen altijd iets unieks ontwerpen voor een restaurant om er een inspirerende plek van te maken.’

En hoe ziet de toekomst eruit?

‘Wij werken veel met dynamisch daglicht. Dit houdt in dat we de kleurtemperatuur van het licht binnen kunnen aanpassen. Je hersenen produceren het hormoon melatonine dat ervoor zorgt dat we moe worden zodra de zon ondergaat of er minder licht is.

Het blijkt dat in veel kantoren, waar je acht uur per dag doorbrengt, de lichtsterkte te laag is of de kleurtemperatuur te warm. Hierdoor gaan je hersenen melatonine aanmaken en word je moe. Koffieproducenten zullen hier dan weer geen bezwaar tegen hebben.

We hebben een aantal jaar geleden unieke ervaring opgedaan met dynamisch licht door een nauwe samenwerking met hoogleraar Anders Smith en architect Jørgen Juul bij de ontwikkeling van het lichtplan voor de Copenhagen International School in de wijk Nordhavn. Hier wilden ze graag in alle klaslokalen dynamisch licht invoeren. Kinderen leren namelijk beter als het licht optimaal is afgestemd op de activiteiten in de ruimte.

Als er bijvoorbeeld te veel lawaai is, kan het licht worden gedimd zodat het warmer wordt en het energieniveau wordt verlaagd vanwege de melatonineproductie. Als het in de klas heel stil is en het concentratieniveau hoog, kan het licht worden ingesteld op daglichtniveau zodat iedereen actiever wordt.’

Contrasten zijn belangrijker

Hoe kun je dat thuis realiseren?

‘Hoewel het misschien tegenstrijdig klinkt, is schaduw het belangrijkste gereedschap bij het creëren van goede verlichting. Gelijkmatig licht is niet inspirerend en maakt je passiever. Zorg dus voor contrast in de ruimte. En als je de sfeer van de ruimte wilt aanpassen aan de activiteit, dan moet je de verlichting kunnen bundelen.

Het draait hierbij niet alleen om het kunnen dimmen van het licht of om warm of koud licht. Gebundeld licht zoomt in waar je je bevindt. Dit versterkt het gevoel van nabijheid. De lichtbronnen moeten dus worden ingesteld op basis van locatie en functionaliteit en het samenspel ervan in de gehele ruimte. Omdat de vierkantemeterprijs in de grote steden stijgt, gaan we minder toekomstgericht wonen. Dus iedere vierkante meter telt.

De verlichting in de eetkamer moet geschikt zijn voor diverse toepassingen: thuiswerken, huiswerk maken, eten en gezelligheid. Je maakt optimaal gebruik van al deze functies door een aanpassing van de sfeer. En licht kan daar een heel goed hulpmiddel voor zijn.’

Wat staat er op je eigen verlanglijstje?

‘In ons eigen huis heb ik de verlichtingstechniek aangepakt. En nu wil ik graag een paar lampen die zorgen voor sfeer in de ruimte. Bijvoorbeeld een aantal lampen uit de unieke studiocollectie van Michael Anastassiades: deze lampen zijn ware kunstwerken en geven zacht en sfeervol licht. Ik ben ook erg gecharmeerd van de Italiaanse lichtkunstenaar en lichtproducent Enzo Catellani, die me keer op keer blijft verrassen.’

Oscar Nyström – directeur van Art of Light

Al ruim drie decennia reist de Zweedse lichtontwerper Oscar Nyström de wereld over om lichtplannen te maken voor exclusieve hotels en grote woonhuizen.

Nu staat hij met Dennis Lundell aan het roer van lichtontwerpbureau Art of Light. Volgens Nyström is de magie van het licht dat je er zelfs de meest onaangename omgevingen mee in balans kunt brengen en ze een fijne sfeer kunt geven. Zelf grijpt hij altijd terug naar één specifieke lichtbron: kaarslicht.

Verschillende benaderingen van daglicht

Hoe ga je te werk bij een lichtontwerp?

‘De klant en het project vormen mijn uitgangspunt. Ik moet inzicht krijgen in de visie van de opdrachtgever. Gaat het om een woning, een hotelketen of een architect of interieurontwerper? En het is ook van belang in welk land ik het lichtplan ga realiseren. Op het zuidelijk halfrond is het natuurlijke licht heel anders en gaan mensen op een totaal andere manier met daglicht om dan in Scandinavië.

In het Midden-Oosten en Azië wordt vaak de voorkeur gegeven aan iets kouder en feller licht. In Scandinavië moet licht juist warm zijn. Er zijn twee categorieën binnen de verlichting: technische verlichting en decoratieve verlichting. In de eerste categorie trekt de verlichting zelf niet de aandacht: de lichtbronnen moeten subtiel zijn en voor sfeer zorgen.

Voor de tweede categorie geldt dat we alles graag willen zien: hanglampen, staande lampen en tafellampen. In mijn werk moet ik beide categorieën meestal combineren.’

Wat trok je aan in licht?

‘Ik zei al “lamp” voordat ik “mama” of “papa” kon zeggen. En ik spaar al sinds mijn jeugd lampen en peertjes. Ik ben opgegroeid in Zuid-Frankijk en maakte vaak lichtinstallaties in de bomen in de tuin tijdens etentjes van mijn ouders. Mijn vader was kunstschilder en ik ging altijd mee als hij de verlichting ging instellen in de galeries waarin zijn werk te zien was.

Ik deed het niet heel goed op school in Frankrijk en mijn ouders hadden een school gevonden in Londen waar ik een opleiding tot scenograaf kon volgen. Later heb ik gewerkt voor een van de bekendste lichtontwerpers van Zweden, Hans-Åke Sjöquist. Ik word dit
jaar 48 en werk al sinds mijn 16e met licht.’

Gecontroleerd licht

Wat is jouw definitie van goed licht?

‘Als je een ruimte betreedt waar alles in balans is. Dat is meer een gevoel dat je moet ervaren dan iets dat je kunt zien. En dat is de magie van goed licht. Ik zeg altijd dat ik achter de schermen werk, omdat het licht centraal moet staan. Het moet alles wat goed is in de ruimte benadrukken: architectuur, kunst, meubels, kleuren en materialen.

Goed licht kan zelfs de ergste ruimte er fantastisch uit laten zien. Een omgekeerd kan een mooie ruimte echt verpest worden door slechte verlichting. Daarnaast moet de verlichting handig in gebruik zijn. Als ik een lichtplan maak voor een project, of het nu een hotel of woonhuis is, werk ik altijd met een bedieningssysteem waarin het licht is afgestemd op de zonsopgang of de zonsondergang.

De techniek erachter is behoorlijk geavanceerd, maar de gebruiker hoeft maar één knop in te drukken.’

Waar moet je over nadenken bij het maken van een lichtplan voor thuis?

‘Ga voor een goede lichtkwaliteit bij de aankoop van een lichtbron. Let erop dat de Colouring Rendering Index (CRI) meer dan 95 procent bedraagt. De CRI bepaalt in welke mate de lamp zuivere kleuren kan weergeven. En bekijk of je de voorkeur geeft aan koud of warm licht. En ga geen verschillende soorten licht met elkaar combineren. Het geeft een rommelige aanblik als de kleurtem- peratuur alle kanten uitschiet.’

Wat is jouw lievelingslicht?

‘Dat is flakkerend kaarslicht. Kaarslicht is de mooiste lichtbron die er is.’